Funt szterling może się pochwalić bogatą historią i mianem najstarszej waluty na świecie. Jako środek płatniczy, choć początkowo jako pens, funkcjonuje bowiem od końca VIII wieku.
Aby poznać genezę nazwy brytyjskiego funta szterlinga, należy sięgnąć do języka łacińskiego.
Początki funta brytyjskiego
Początków funta brytyjskiego jako środka płatniczego należy upatrywać w końcówce VIII wieku naszej ery. Wtedy też król anglosaski Offa wprowadził jednostkę monetarną o nazwie pens. Jedna moneta ważyła 1/240 funta i była wykonana ze srebra. Choć wtedy nikt nie nazywał jej jeszcze funtem szterlingiem, to właśnie ona zapoczątkowała brytyjską walutę, jaką znamy dzisiaj.
Sytuacja zmieniła się w 1158 roku. Wtedy bowiem król Henryk II oficjalnie wprowadził funta szterlinga i ustanowił jego wymienialność na srebro. Zasada ta została zachowana aż do 1816 roku.
Pierwsze monety o nominale jednego funta pojawiły się dopiero w 1489 roku. Co ciekawe, były one wykonywane ze złota. Wynikało to z faktu, że jeden funt srebra ważył wtedy 373 gramy. Bicie monet o wadze niemal pół kilograma mijało się z celem, dlatego zdecydowano się zastosować złoty kruszec.
W tamtych czasach jeden funt szterling dzielił się na 240 pensów. W 1487 roku dodatkowo wprowadzono szylingi. Na jednego funta przypadało 20 szylingów. Jeden szyling był zatem równowartością 12 pensów.
Bank Anglii i problem fałszerstwa
W 1694 roku założony został Bank Anglii, który miał sprawować pieczę nad brytyjską walutą. Był to drugi, zaraz po Szwedzkim Banku Państwowym, bank centralny na świecie. Niedługo później zaczęto drukować pierwsze banknoty, które były wymienialne na kruszec. Prymitywna technologia sprawiła jednak, że były one niezwykle łatwe do podrobienia, w związku z czym to monety były uważane za bezpieczny środek płatności.
Złoto powoli zaczęło wypierać srebro i stawało się podporą brytyjskiego systemu monetarnego. Potwierdziło to wprowadzenie w 1663 roku gwinei, czyli nowych złotych funtów. Oficjalnie jednak wymienialność funta szterlinga na srebro utrzymała się do 1816 roku.
Wtedy też angielska waluta została powiązana ze złotem. Emisja srebrnych monet nie była co prawda wstrzymana, ale ich wartość nie odpowiadała już wartości kruszcu użytego do ich wytworzenia.
W XVII wieku problem fałszerstw dotknął także monet. Ostatecznie rozprawił się z nim Isaac Newton, który został Mistrzem Mennicy Królewskiej. Przeprowadził własne śledztwo i zebrał dowody, dzięki którym udało mu się obciążyć Williama Chalonera, który wówczas został okrzyknięty największym fałszerzem Anglii.
Wymienialność funta na złoto obowiązywała do 1914 roku, po czym wprowadzono ją ponownie dwanaście lat później. Wtedy jednak w obiegu nie było już złotych monet, a banknoty, które można było wymienić na sztaby złota.
System ten nie przetrwał jednak kryzysu w latach trzydziestych ubiegłego wieku i ostatecznie został wstrzymany. Wartość funta szterlinga spadła w tym okresie o około 20%.
Przez wiele lat funt szterling uchodził za łatwego do podrobienia. Podczas II wojny światowej banknoty były zabezpieczone na około 150 różnych sposobów, jednak nie przeszkadzało to III Rzeszy w masowym fałszerstwie. Szacuje się, że drukarnia Reichsbanku wyprodukowała około 32 miliardy fałszywych banknotów, a w 1945 podróbki mogły stanowić nawet 12% wszystkich funtów szterlingów znajdujących się w obiegu.
III Rzesza chciała w ten sposób osłabić brytyjską gospodarkę, co poniekąd się udało. Funt szterling stracił w tym okresie aż 75% swojej wartości.
Powiązania z innymi walutami i dalsze dewaluacje
Po wojnie próbowano znaleźć sposób na stabilizację wartości funta. Wymienialność na złoto już nie obowiązywała, więc postanowiono powiązać go z innymi walutami. Zaczęto od dolara amerykańskiego, jednak efekty tych działań nie były zadowalające.
Już w 1949 roku nastąpiła dewaluacja funta o kolejne 30%. Kolejna, tym razem o 14%, miała miejsce w 1967 roku, jednak apogeum nastąpiło w lutym 1985 roku. Wtedy też odnotowano najniższy kurs funta w historii. Można było za niego otrzymać zaledwie 1,05 dolara.
Wielka Brytania musiała uporać się ze słabą walutą. W 1988 roku rząd Margaret Thatcher postanowił powiązać funta z marką niemiecką. Dwa lata później włączono go do mechanizmu kursów walutowych ERM (European Exchange Rate Mechanism), którego zadaniem było ograniczanie zmienności kursów walut i stabilizacja walut europejskich.
16 września 1992 roku miała miejsce Czarna Środa. Wtedy też grupa spekulantów dowodzona przez Georga Sorosa przeprowadziła atak na funta, w który zaangażowała aż 10 miliardów dolarów. Bank Anglii nie miał wystarczającej ilości dolarów do obrony funta, przez co brytyjska waluta przez kilka dni straciła aż 25% swojej wartości. George Soros zarobił natomiast ponad miliard dolarów.
W związku z tymi wydarzeniami Bank Anglii nie wprowadził funta do systemu ERM II, który jest jednym z kryteriów do przyjęcia wspólnej waluty — euro. Brytyjski rząd wynegocjował również pozostanie poza strefą euro.
Skąd się wzięła nazwa funta szterlinga?
Choć o walucie Wielkiej Brytanii mówi się często funt brytyjski, w rzeczywistości jest to nazwa potoczna. Oficjalna to funt szterling. Jego symbolem jest GBP, jednak często stosuje się też £. W starym stylu zapisywano go po prostu jako L z poziomą kreską dla podkreślenia faktu, iż jest to skrót.
Symbol ten pochodzi od łacińskiego słowa libra, które oznacza wagę i jednocześnie jednostkę masy. Stąd też obecna nazwa waluty to funt, podobnie jak jednostka masy stosowana między innymi w Wielkiej Brytanii.
Aby jednak odróżnić walutę od jednostki masy, do nazwy dodano drugi człon – szterling. Etymologia tego słowa wywodzi się prawdopodobnie od zwrotu „wysokiej próby”, który w dawnych czasach odnosił się do jakości srebra.
Funt szterling – banknoty i nominały
Przez większość czasu funt szterling dzielił się na 20 szylingów, a te na kolejne 12 pensów. Na jednego funta przypadało zatem aż 240 pensów, co było przedmiotem wielu sporów i dyskusji. Zastanawiano się bowiem, jak zapisywać te wartości po przecinku.
Rozwiązanie tej kwestii nastąpiło 15 lutego 1971 roku. Wtedy też ustanowiono, że na jednego funta przypadać będzie 100 pensów. Podział ten obowiązuje do dziś.
Obecnie stosuje się monety o nominałach 1, 2, 5, 10, 20 i 50 pensów, a także 1 i 2 funtowe. Używane są ponadto banknoty o nominałach 5, 10, 20 i 50 funtów. W Szkocji i Irlandii Północnej obowiązują także banknoty 1- i 100-funtowe.
Na awersie wszystkich z nich widnieje obecnie wizerunek królowej Elżbiety II. Na rewersie umieszczono natomiast postacie, które zasłużyły się w historii Wielkiej Brytanii. Winston Churchill znalazł się na banknocie 5-funtowym (wcześniej była to działaczka społeczna Elizabeth Fry).
10 funtów jest natomiast przyozdobione wizerunkiem pisarki Jane Austen (do 1 marca 2018 r. był to Karol Darwin). Na nominale 20-funtowym możemy zobaczyć szkockiego filozofa Adama Smitha, natomiast 50 funtów zdobią portrety wynalazców – Matthew Boultona i Jamesa Watta.
Większość obecnych banknotów emitowana jest przez Bank Anglii, choć część lokalnych banków Szkocji i Irlandii Północnej drukuje własne pieniądze. Nie stanowią one jednak prawnego środka płatniczego. Są jedynie rodzajem weksla. Z tego względu banknoty te mogą nie być honorowane, w szczególności w Anglii i Walii, a także w kantorach poza Wielką Brytanią.
Swoje funty posiadają też wszystkie terytoria zamorskie Wielkiej Brytanii – Wyspa Św. Heleny, Falklandy, Wyspa Man, Wyspy Normandzkie (Guernsey i Jersey) oraz Gibraltar. Są one jednak związane z funtem szterlingiem w stosunku 1:1 i używa się ich równolegle z funtami brytyjskimi.
Strażnik funta brytyjskiego
Na straży funta stoi wspomniany już wielokrotnie Bank Anglii. Pełni on funkcje charakterystyczne dla większości banków centralnych. Co ciekawe, do jego roli należy również doradzanie brytyjskiemu rządowi w sprawach polityki finansowej.
Bank Anglii jest odpowiedzialny za stabilność funta szterlinga. W tym celu ustala między innymi wysokość stóp procentowych. Sprawuje także zwierzchnictwo nad emisją banknotów.
Organ ten obsługuje nie tylko banki komercyjne, działające na terenie Wielkiej Brytanii. Współpracuje również z innymi bankami centralnymi. Z tego też względu w jego skarbcu znajdziemy nie tylko brytyjskie rezerwy złota, ale również te należące do innych państw, w tym między innymi polskie złoto, przechowywane od czasów II wojny światowej.
Gdzie można płacić w funtach brytyjskich?
Oprócz terenów Wielkiej Brytanii, w funtach brytyjskich można też płacić w kilku innych państwach i terytoriach zależnych. Mowa między innymi o Brytyjskim Terytorium Antarktycznym, Falklandach, Gibraltarze, Guernsey, Wyspie Man, Jersey, Wyspie św. Heleny, Georgii Południowej i Sandwichu Południowym.