Wiele osób chciałoby tyle zarabiać. Część społeczeństwa nie jest natomiast przekonana o przydatności tego wskaźnika. Nie ulega jednak wątpliwości, że przeciętne miesięczne wynagrodzenie w Polsce wciąż budzi wiele emocji. Jak jest ono wyliczane i co właściwie oznacza?
Średnia krajowa publikowana jest każdego miesiąca przez Główny Urząd Statystyczny. Wartość ta określa przeciętne wynagrodzenie brutto Polaków w danym okresie. Bardzo często ma niewiele wspólnego z rzeczywistością – wiele osób zarabia bowiem zdecydowanie mniej. Z drugiej strony pracownicy na wysokich stanowiskach (np. kierowniczych) z tytułu pracy otrzymują znacznie wyższe wynagrodzenie. Jak to zatem jest z tą średnią krajową i czy w ogóle powinniśmy się nią przejmować?
Jak jest wyliczana średnia krajowa?
Każdego miesiąca Główny Urząd Statystyczny podaje najnowszą wartość średniej krajowej. W lipcu 2020 roku wyniosła ona 5381,65 zł brutto. Jest to jednak przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw. Co to oznacza?
GUS wylicza tę wartość, biorąc pod uwagę wynagrodzenia pracowników zatrudnionych wyłącznie na podstawie umowy o pracę. Co więcej, analizuje dane tylko z przedsiębiorstw, które zatrudniają przynajmniej 10 osób. Do tego dochodzą też wypłaty z tytułu udziału w zyskach i nadwyżki bilansowe w spółdzielniach.
Nie trzeba zatem wnikliwych analiz, by zauważyć, że podawana często przez media średnia krajowa nie jest do końca miarodajnym wskaźnikiem. Nie obejmuje bowiem osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowa zlecenie, umowa o dzieło) czy tych pracujących w przedsiębiorstwach zatrudniających mniej niż 10 osób.
Raz w roku GUS publikuje też drugi wskaźnik średniej krajowej, choć jest on mniej popularny. Mowa o przeciętnym wynagrodzeniu w gospodarce narodowej. Oprócz wymienionych powyżej bierze on także pod uwagę wynagrodzenia w mikroprzedsiębiorstwach, czyli zatrudniających poniżej 10 osób.
Średnia krajowa w gospodarce narodowej wciąż nie uwzględnia jednak umów cywilnoprawnych, które cieszą się przecież w Polsce wysoką popularnością. Wskaźnik ten nie oddaje zatem w pełni rzeczywistości.
Ile wynosi i jak zmienia się średnia krajowa w Polsce
Jak już wspominaliśmy, średnia krajowa w sektorze przedsiębiorstw w lipcu 2020 roku wyniosła 5381,65 zł brutto. W analogicznym miesiącu 2019 roku było to natomiast 5182,43 zł brutto, a jeszcze rok wcześniej – 4825,02 zł. W ramach ciekawostki – w lipcu 2010 roku przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wynosiło 3433,32 zł brutto, czyli niemal 2000 zł mniej niż obecnie. Zauważyć można zatem sukcesywny wzrost średniej krajowej.
Zmiany widoczne są także w ujęciu miesięcznym. Najwyższa kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zazwyczaj przypada na grudzień. Wtedy bowiem pracownikom wypłacane są roczne premie, nagrody i wszelkiego rodzaju dodatki świąteczne. Dla przykładu – w grudniu 2019 roku średnia krajowa wyniosła 5604,25 zł brutto, jednak już w styczniu powróciła do poziomu 5282,80 zł brutto.
Informację o przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniu brutto w gospodarce narodowej GUS podaje wyłącznie raz w roku. Warto jednak porównać te liczby z sektorem przedsiębiorstw, gdyż nieco się od siebie różnią. Dla przykładu w 2019 roku średnia krajowa w gospodarce narodowej, która wlicza osoby zatrudnione w przedsiębiorstwach liczących poniżej 10 osób, wyniosła 4918,17 zł. Średnie wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło natomiast 5169,06 zł, czyli ponad 200 złotych więcej.
Skąd biorą się takie dysproporcje? Przede wszystkim ze znacznie większej liczby osób branych pod uwagę. Liczba pracujących w gospodarce narodowej w 2019 roku wyniosła 16,1 mln osób. Dla przykładu przy wyliczeniach sektora przedsiębiorstw w lipcu 2020 roku analizowano zarobki 6,25 mln osób.
Kto zawyża, a kto zaniża przeciętne wynagrodzenie w Polsce?
Z danych tych wynika, że osoby pracujące w większych firmach zarabiają więcej w porównaniu z pracownikami przedsiębiorstw zatrudniających poniżej 10 osób. Gdy zajrzymy do publikowanego raz w roku raportu GUS-u o sytuacji mikroprzedsiębiorstw, dowiemy się dokładnie, jakie są to rozbieżności.
W 2018 roku przeciętne wynagrodzenie pracowników w przedsiębiorstwach o liczbie pracujących do 9 osób wyniosło 3081,10 zł brutto. Dla porównania w sektorze większych przedsiębiorstw w grudniu 2018 roku średnia krajowa wyniosła 5274,95 zł brutto, czyli ponad 2000 złotych więcej.
Pracownicy, którzy zawyżają średnią krajową, to m.in. kadra kierownicza wyższego szczebla, mogąca zarabiać nawet kilkukrotnie więcej niż wyliczone przeciętne wynagrodzenie. Z drugiej strony są natomiast osoby zatrudnione na część etatu np. za minimalną krajową, które zaniżają te statystyki.
Czy średnia krajowa ma znaczenie?
Z tego też względu kwota średniej krajowej jest w ogólnym ujęciu niemiarodajna, a w przypadku przeciętnego obywatela naszego kraju ma niewiele wspólnego z rzeczywistością. Duże różnice wynikają bowiem chociażby z miejsca zamieszkania – przeciętne wynagrodzenie jest różne w zależności od województwa (w 2018 roku największe w mazowieckim, najmniejsze w podlaskim) – czy braku wliczania popularnych umów cywilnoprawnych.
W związku z tym dla przeciętnego obywatela wysokość średniej krajowej nie powinna mieć większego znaczenia. Zdecydowanie lepiej brać pod uwagę przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, choć także i tu tzw. umowy śmieciowe nie są analizowane, a więc obraz płac w Polsce nie jest pełny.
Wyliczenia średniej krajowej w sektorze przedsiębiorstw wpływają jednak np. na wysokość rocznej składki zdrowotnej, którą muszą odprowadzać przedsiębiorcy podlegający obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Oblicza się ją na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z czwartego kwartału poprzedniego roku i musi ona wynosić minimum 75% średniej krajowej.
Przeciętne wynagrodzenie wpływa również na wysokość rent i emerytur, choć akurat tutaj wzrost wynagrodzenia np. o 10% nie przekłada się na jednoczesny wzrost emerytur o taką samą wartość. Zakład Ubezpieczeń Społecznych analizuje średnią krajową przy obliczaniu stopy zastąpienia, która jest relacją przeciętnej wysokości emerytur do przeciętnego wynagrodzenia. Stopa ta nie ma jednak ściśle określonych wartości i może np. z każdym rokiem spadać.